Situationeel leiderschap - De flexibele manier van leiding geven

Situationeel leiderschap is een begrip dat steeds belangrijker wordt. Leiderschap in het verleden werd vaak gekenmerkt door een vrij rigide en directieve benadering, waarbij leiders voornamelijk optraden als autoritaire figuren die voorschreven wat te doen.

Deze stijl is tegenwoordig grotendeels achterhaald. De moderne werkplek vraagt een flexibelere benadering, oftewel situationeel leiderschap. Het is een benadering waarbij een leider zich aanpast aan de unieke situatie of de specifieke medewerker.  

Door het correct inzetten van situationeel leiderschap kunnen leiders beter inspelen op de specifieke eisen van een taak, project, of de ontwikkelingsfase van een team/individu.

Of het nu gaat om het ondersteunen van teamleden in een leerfase of het delegeren van verantwoordelijkheden aan ervaren professionals, situationeel leiderschap vraagt dat leiders flexibeler worden om het beste uit hun teams te halen. In hoeverre pas jij dit zelf toe? 

Wat is het verschil tussen traditioneel leiderschap en situationeel leiderschap 

Traditioneel leiderschap volgt vaak een vaste stijl, waarbij een aangeleerde benadering wordt gehanteerd in alle situaties. Dat kan effectief zijn in stabiele en voorspelbare omgevingen, maar mist de flexibiliteit die nodig is in meer dynamische en complexere situaties.

Terwijl traditioneel leiderschap zich vasthoudt aan één stijl, stimuleert situationeel leiderschap een op maat gemaakte manier van leiding geven per situatie. Het richt zich meer op het ontwikkelen van medewerkers en het aanmoedigen van zelfstandigheid.

In plaats van vast te houden aan één enkele leiderschapsstijl, biedt situationeel leiderschap een flexibel kader waarin leiders de meest geschikte stijl kunnen kiezen die past bij de behoeften en de omstandigheden waarin zij werken.

Welke soorten leiderschapsstijlen zijn er? 

Gedragswetenschappers Paul Hersey & Ken Blanchard hebben de meest voorkomende soorten samengevat in een klassiek leiderschapsmodel dat wereldwijd gebruikt wordt. In hun model gebruiken zij 4 stijlen die gebaseerd zijn op taakgerichtheid en relatiegerichtheid: 

Instrueren: 

Deze stijl is het meest geschikt voor situaties waarin teamleden een laag competentieniveau of een laag commitment hebben. Leiders geven duidelijke instructies en benadrukken wat, hoe, wanneer en waar taken moeten worden uitgevoerd. Ze bieden weinig ruimte voor inbreng van het team en houden strak toezicht op de voortgang. Dit gedrag is effectief in noodsituaties of wanneer er sprake is van strakke deadlines. 

Begeleiden (coachen): 

Deze benadering wordt toegepast wanneer teamleden een hogere competentie hebben, maar mogelijk nog steeds een wisselend commitmentniveau tonen. In deze rol werkt de leider samen met de teamleden, en biedt zowel taakgerichte als persoonlijke ondersteuning.

Hierdoor wordt de ontwikkeling van vaardigheden en zelfvertrouwen aangemoedigd. Hoewel de leider nog steeds beslissingen neemt, is hij of zij meer betrokken bij het proces. Dialoog en feedback geven zijn belangrijke componenten, wat helpt bij het opbouwen van betrokkenheid en competentie. 

Ondersteunen: 

Dit type leiderschap is geschikt voor teamleden die competent zijn, maar mogelijk variëren in hun motivatie of commitment. Leiders faciliteren en ondersteunen de besluitvorming door het team. Ze luisteren, bieden feedback en moedigen de inbreng van het team aan.

Deze stijl helpt bij het versterken van het vertrouwen en de motivatie van het team, aangezien de leidinggevende meer als een facilitator optreedt dan als een strikte toezichthouder. 

Delegeren: 

Toepassing van situationeel leiderschap in teams

De toepassing van situationeel leiderschap gaat verder dan alleen het begrijpen van de vier leiderschapsstijlen. Het vraagt van de leidinggevende om de behoeften en omstandigheden van zowel de teams als de teamleden goed te begrijpen. Vervolgens dien je de juiste stijl toe te passen.

Dit houdt in dat er snel geschakeld moet worden tussen verschillende stijlen, afhankelijk van de situatie. Als een teamlid extra begeleiding nodig heeft, dan past een meer coachende of sturende aanpak goed.

Bij een ervaren teamlid dat zelfvertrouwen en competentie toont, is een ondersteunende of delegerende stijl effectiever. De deskundigheid van een team bepaalt vaak of zij zelfstandig aan de slag kunnen met (complexe) taken, zo krijgt het team de vrijheid en ruimte om beslissingen te nemen en hun expertise te benutten. 

Scenario 1: Nieuw projectteam: 

Sturende leiderschapstijl. In de beginfase van een nieuw project, waarbij teamleden nog onbekend zijn met de doelen en procedures, is een sturende aanpak effectief. De leider geeft hierbij duidelijke richtlijnen en instructies, waarbij hij of zij de teamleden nauwgezet begeleidt door de eerste fasen van het project. Dit zorgt voor een stevige basis en helpt het team op de goede weg. 

Scenario 2: Ervaren team met complexe taken: 

Delegerende leiderschapstijl. Hierbij vertrouwt de leider op het oordeel en vaardigheden van de teamleden. Zij krijgen de vrijheid om zelf beslissingen te nemen en hun expertise in te zetten. De leider treedt op als een facilitator en mentor, en biedt ondersteuning waar nodig, maar houdt zich verder op de achtergrond. 

Scenario 3: Divers projectteam:  
Coachende leiderschapsstijl. Bij een mix van zowel onervaren als ervaren leden, is een coachende aanpak effectief. De leider besteedt tijd aan individuele begeleiding van minder ervaren teamleden, terwijl de meer ervaren leden gestimuleerd worden om hun kennis en vaardigheden verder te ontwikkelen en te delen. Deze aanpak creëert een omgeving van leren en groeien, waarbij de leider optreedt als een coach die het team ondersteunt in hun ontwikkeling en samenwerking bevordert. 

Oefenen met Situationeel leiderschap 

Situationeel leiderschap geeft je de mogelijkheid om aan te passen aan de veranderende omstandigheden en het meeste uit jouw team te halen door hen in hun kracht te zetten.

In onze Red Belt / Change Management training wordt er verder ingegaan op situationeel leiderschap en hoe je dit het beste kan toepassen binnen jouw organisatie. De 8-daagse training gericht op de zachte kant van een verandering richt zich naast ‘Change visie en leiderschap’ ook op de volgende elementen: 

1. Mobiliseren en Commitment 

1. Change Coachen 

1. Change Monitoring & borging